Notas sobre China e Siberia

As vías principáis de comunicación en ” China ” son as fluviáis : a banda náutica dos ríos acádase moi terra adentro, contan con numereiras canles, sendo o maior de todos o chamado ” Gran Canal “, que ten unha lonxitude de 2,700 kilómetros e pon en comunicación ” Pekín ” e ” Cantón “

A ocupación principal dos chineses é o agro: os seus parados de labranza semellan xadines, e como a cachaza do chinés é fastuosa. Labran ata os lugares máis pequenos ou inantinxíbels. As colleitas de maior importancia d’iste país son as dos cereáis, as arroceiras, o té, o cotón, a serda, o opio da papoula e o índigo. En riqueza mineráis é incalculábel a fonte de recursos con que conta ” China “, carbón, maioritariamente. Mais todas istas riqueza atópanse case sen explotar.

Por mor a súa gran poboación, xa a súa presente penuria, ” China ” é un país de moita migración.

En ” Asia ” e na ribeira americana do ” Pacífico ” atópanse chineses por tódalas bandas: ista fartura de fillos do ” Celeste Imperio ” obrigou algúns estados, ” Norte América ” facendo incapé, a tomar en conta moi radicáis para previr a chegada de máis poboación chinesa. A orixe d’istas medidas tense que supor xerada pola loita que o chinés presenta a o home branco en tódolos traballos. A maior rendemento, porque non esgota endexamáis; é máis apracíbel, cobra menores xornales, e semella afábel como pouco. Ben que istas derradeira cualidade se cadra é só una traza oca, porque o chinés, baixo una face apracible e xélida, agocha en moitas ocasións a treboada que ruxe na fonda do seu corazón.

É de saber a costume que prevaleceu en ” China “, por moitos séculos, o avialdo do idóneo na beleza feminina en ter moi mermados os pés. Para acadar ista suposta mellora nas súas fillas, os país as obrigaban, xa de moi cativas a levar os pés fortemente cunha vendaxe para sortear o seu normal desenrrolo. Pode supoñerse o padecementos os que estaban condeadas as pequenas e tamén as rapazas, pois istas derradeiras deberan levas uns zapatiños xuntísimos para que os pés non creceran de maís. Hoxe en día, ista costume vaise perdendo con prontitude.

A que se mantén ainda é a de deixarse medrar unha trinca nos homes. As novas correntes de civilización que, de algúns anos cara eiquí, advírtense tanto en ” China “, como, non puideron resolver a os chineses a que inmolen as súas trenzas.

” China ” ten cidades moi poboadas: ” Pekín “, ata fai uns 25 anos, foi a cidade de maior extensión do planeta. non é extrano, pois os fogares chineses son baixos; e se ” Madrid “, poñamos un exemplo, tivese os seus edificios todos de pranta baixa, a área que entón tomaría fora catro ou cinco veces a que ten agora. ” Pekín ” con a súa poboación de máis de un millón de poboadores, ten unha extensión inxente. Conta con unha rúa, que remata fronte o pazo imperial, a cal atravesa a ” Ciudad Tátara ” e deconta cruzando a cidade chinesa, n’unha lonxitude de moitos kilómetros.

” Nanking “, cuxo nome quere dicer a ” Corte del Sur “, é unha gran cidade éguida nas ribeiras do ” Yang-Tsé Kiang “. É a capital literaria, e n’ela pasan os exámens os que desexan levar cargos públicos. Teñen unha fastuoso roque de terracota. Hoxe desfeita por cachos.

” Hong-Kong ” é o gran peirao anglosaxón da ” China “; o conforman unha illa posta na embocadura do río ” Si-Kiang “, o río de poñente.

” Cantón ” que en chinés ten o significado de ” Ciudad Ideál “, ten a chamativa vista de numereiras casas sobor de chalanas vellas. O problema da morada fíxose complexa para aquelas xentes pobres e apearon os seus fráxiles fogares sobor dos capacetes húmidos dos xuncos inservíbels.

” Hang-Chen ” é tamén cidade, con un millón de poboadores, atopada no moi lonxe de ” Shang-Hai “.

Nas ribeiras chinesas os europeos posuían varios dominios: amáis de ” Hong-Kong “, que comentei, pertence a os anglosaxóns, atópase a cidade de ” Macao “, que pertencen a ” Portugal “. N’ista cidade o afamado poeta potuxés ” Luís de Camoes ” compuxo o seu gran poema ” Los Lusíadas “. ” Francia ” posúe na ribeira, o territorio de ” Kuang-Chen “, que ten un millón de kilómetros cadrados, con unha poboación de preto de 200,000 poboadores.

Máis o norte que ” China ” atópase ” Siberia “, o país silencioso e apesarado que sofre as severidades de invernos inacabábels, desfrutando de curtos veráns. Namentres os primeiros, unha mesta cobertura de xelo e sóe manterse n’un silenzo de morte, as inxentes chairas siberianas. Con a chegada da primaveira, comezan derreter as neves e entón as augas enchen as terras en colosáis extensións, porque os ríos non poiden levar tantos caudáis o mar e teamén porque as súas embocaduras, atópadas máis o norte, fican xeadas.

No verán, curto e seco, o sol quenta a terra, e os cereáis xeminan, medran e madurecen axiña, como se permitiran que logo de agosto ven outra vez sobor do país un fuxidío outono para afundirse a naturaza novamente no coxilar xeado d’un inverno longísimo de sete u oito meses.

Os chineses sinalan con intensidade no corazón dos nenos o amor filial. Para tomar un exemplo d’elo, meu avoiño contoume dous pequenos contos.

Os pais de " Wu-Mang " - díxome - que é fermoso neno de nove anos, obrigado a ir sempre sen calzas por que sonche tan pobres seus pais que non poden mercarlle zapas, teñen que traballar moito para poder xantar.
Isto o sabe o pequeno, e cada día, cando seus pais durmen xa, " Wu-Mang " escorrégase en silencio do seu leito e vai o habitáculo do seus pais. Unha vez alí, ponse xunto a cama dos mesmos, con a finalizade de que os  cínifes lle tanxen a él e deixen de tanxer os seu pais. D'iste xeito, sacrificase él, e acouga, os seu pais das tanxeduras dos cínifes e de non poder durmir.
" Yen ", cando foi pequeno, foi o gozo dos seus pais, e lles aledaba sempre con os seus xogos e das viveza do neno, porque íste foi un xoven. Mais " Yen ", que o entendía, decontaba os seus xogos e risadas. 
Pasaron máis anos. " Yen " volveuse un home chegado e seus pais uns velliños apesarados: máis a ístes non lles faltaba ainda o coidado do fillo, nin os seus xogos, nin as súas risadas.
" Yen " é vello xa, e seus pais atópanse tan esgotados que non poden valer, nin camiñar. Mais  " Yen ", para facer máis levadeira e menos apesarada a lonxeba vellez dos mesmos, deconta xogando como un neno pequeno, e lles da ledicia con as súas risadas, súas grazas, e súas ocorrencias.

Outra carta con datos sobre Bolivia e Chile

Santiago, 29 de Xulio

Meu queridiño Fernando:

Recibin en ” Santiago ” as túas postais de ” Méjico ” e de ” Veracruz “; son moi interesantes e douche as grazas polo túa boa lembranza. Tí probabelmente, levarás  xuntas ista carta e a que te escribin fai 10 ou 12 días dende ” Lima “.

Hoxe vou darche novas de ” Bolivia ” e de ” Chile “, d’istos dous países do occidente suramericano, que tan interesantes cousas teñen.

Falemos, pois, de ” Bolivia ” primeiro. Debe o seu nome iste país, como tí es sabedor, o caudillo da soberanía americana, ” Simón Bolívar “. Con anterioridade chamábase ” Alto Perú “, porque nas súas características e nas súas condicións físicas, semellan moito, verdadeiramente, o ” Perú “. Ista república, polas contra a todalas demáis que atópanse cara o ” Pacífico “, non teñen saída o mar; pechanlle a saída territorios do ” Peru ” e ” Chile “.

A banda de cordal andina que se mete en ” Bolivia ” e moi elevada e seca, e a zona baixa, ou xungla, con clima tropical moi extremoso . Entre istas dúas zonas, emporiso, atópanse vales moi vizosos e con clima moi indulxente. Os ” Andes ” comopoñen en ” Bolivia ” altos altiplanos, de 2,500 a 3,000 metros e os bicos dos montes érgense a moita maior altura; o máis elevado, que è o ” Sorata “, acada 7,600 metros de altitude sobor do mar, semellantemente o ” Ecuador “, atópanse eiquí varios volcans en actividade e moitos outros en acougo.

A lagóa ” Titicaca ” é coma un pequeno mar interior; achase situado no alto altiplano e a 3,900 metros sobor do nivel do mar. Ten moitas illas e a surcan buques de vapor e outras embarcacións, que o atravesan de ribeira a ribeira. A ribeira norte da gran lagóa pertence o ” Perú “. A falla, pois, de auténtico mar, os bolivianos poden facerse o devezo  de ter un pequeno mar na súa gran lagóa.

En ” Bolivia ” abonda moito a ” Llama “, que é o animal imprescindíbel de todo boliviano, e que lle serve coma un camelo ou un cabalo; hay tamén ” Alpacas ” e ” Vicuñas ” e, nos bicos andinos aniñan os ” Cóndores “. entre as producións vexetais do chan son especialmente importantes o ” Café “, o  ” Arroz “, o ” Caucho “, a ” Caña de acúcar “, e o ” Maiz “; e entre as súas riquezas mineiras, teñense que citar as que foron afamadas minas de ” Plata ” do ” Cerro de Potosí “, preto da cidade d’iste nome.

A capital do país é a ” Paz “, con algunhas rúas tan costa arriba que semellan imposíbel poidan circular por elas os autocarros. Ten máis de 100,00 poboadores e se érgue perto da lagóa ” Titicaca ” e xunto a pradeiras vizosísimas. É tamén de importacia a cidade   de   ” Sucre “, que ostentou  tamén o título de capital, localizada nun colado a 2,800 metros de altitude.

” Bolivia ” é un país pouco poboado; a súa falla de ribeiras mariñas fai complexo o seu desenrrolo económico e iste fator atrasa ou empece dabondo o desenvolvemento do país, que alixeiraría deseguro en outro caso.

Pola banda oriental achanse grandes estensións salvaxes e virxes, que compoñen parte do ” Gran Chaco “. Sobor d’istas estensións queren exercer a súa soberanía ” Bolivia ” e o ” Paraguay ” e iso motivou, fai algúns anos, o estalido d’unha querra entre istes dous estados. Ambolosdous estados, loitaron porfiramente para suxeitar dito territorio, mais as trulladas paraguayas obtiveron certas vantaxes.

E vou a falarte de ” Chile “, que é o derradeiro páis que vou a revexarte, pois xa sebes que imos ficar en ” Santiago “. Eiquí chegamos fai tres días e perdoa se talvez non son abondo  obxetivo o falar do meu país.

” Chile ” compoñe, coma tí coñeces ben polos atlas, unha longuísima faixa xeolóxica de terreo, que se extende acadando en lonxitude, a metade da ribeira ocidental de ” América del Sur “; a súas distanza é semellante a que media entre ” La Coruña ” e ” Fernado Póo “. ( Xa ves que te poño como exemplo, paises que moi direitamente te atangue ¿ non é certo ? ).

Volta dicir a gran lonxitude do territorio de ” Chile “, xa entenderás que as condicións do chan e do clima son moi dispares na banda norte, que no centro e no sur. A banda norte ten un clima moi seco e a paisaxe do país é árido e desolado; só xunto os ríos que baixan dos ” Andes “, desenrrolase algunha vexetación, é moi rica en recursos mineiros; ” Salitre “, a gran riqueza de ” Chile “, ” Cobre “, ” Oro “, e ” Boráx “.

O gran peirao comercial d’ista zona é ” Iquique ” onde cargase o nitrato; tamén o é ” Antofogasta “, o perirao onde se carga o mineral da ” Plata “.

A zona central é de clima máis temperado e húmido; din que se asemella a vosa zona do ” Mediterráneo “; ista banda de ” Chile ” é a máis poboada, e é eiquí onde atópase ” Santiago ” e o seu peirao comercial ” Valparaíso “, os dous máis importantes centros urbás do país. De ” Valparaíso ” sae o ferrocarril que, remontando a barreira dos ” Andes “, comunicanos con ” Buenos Aires “. En inverno, por mor das neves nos altos portos andinos, ata fai pouco, faciase moitas veces transbordo e mesmo librar a pé algúns centos de metros. Hoxe as cousas resolveronse construindo un túnel, que evita ter que remontar o ” Paso ” embarulloso.

A zona meridional é de clima doce e máis chuvioso; mais no canto no que un vaíse achegando o seu, vai facéndose máis xélida e din que, nos aveciñamento do estreito de ” Magallanes “, a traza do país e o clima son semellantes a ” Noruega “. Os peiraos principais d’ista zona meridional son ” Valdivia ” e ” Punta Arenas “, iste derradeiro no mesmo estreito de ” Magallanes “.

” Chile ” é un país rico; os seus poboadores non poupan esforzo algún para  se incrementar a súa cultura. ” Santiago ” é unha gran cidade, con amplas e fermosas rúas, con maxestuosos edificios públicos, con unha mesta rede de trolebuses, que nada ten que envexar as cidades máis adiantadas de ” América “; a súa poboación  salva xa o millón e medio de poboadores e, tendo en conta a súa proximidade con ” Valparaíso “, no é exsaxeración supor que, dentro de poucos anos, chegarán a xuntar entre as dúas, máis de dous millóns de poboadores ¡ A metade de ” Buenos Aires “, xa ves !.

” Santiago ” cobre unha gran extensión; semella un parque no cal foronse dispor as contrucións . Unha gran avenida con vizosas árbores a atravesa, n’unha lonxitude de 6 Km.; é a ” Alameda “. Domea a cidade a pintoresca cimba de ” Santa Lucía “,e dende alí desfrutase d’unha belísima vista sobor do caserio, que xeralmente é de xeito español, con belas frontes as casas e tendo moitas d’elas un xardín interior, a semellanza da vosa belísima ” Andalucía “.

Temos moitos ferrocarris; toda a ribeira pode percorrerse con comodidade en nosos trens; posuimos tamén unha boa mariña mercante. Non nos fallan, pois, os dous primeiros fatores que axudan o adianto mercantil dos pobos. Contamos tamén con moitas escolas e dase eiquí crecente importancia as cuestións da ensinanza e da cultura.

Vou revesarte rapidamente os feitos máis culminantes da historia chilena.

Cando os españois apropiaronse de ” Chile “, noso país atopábase poboado polos ” Araucanos “, indíxenas que se caraterizaban polo súa valoura e polo seu espírito de independencia; foi iste o derradeiro país conquistado polos españois. Logo de dúas tentas sen éxito de ” Almagro ” e ” Camargo “, ” Pedro de Valdivia ” conseguiu establecerse en terreo chileno e fundou en 1541 a cidade de ” Santiago “; máis morreu a máns dos ” Araucanos “, sendo vingada a súa morte por ” Hurtado de Mendoza “, fillo do virrei de ” Lima “. Dise que é ista expedición figurou o gran poeta ” Ercilla ” e que, con o que eiquí viveu, compuxo o seu gran poema ” La Araucana “.

En 1561 foi establecida eiquí unha capitanía xeral, e, dende entón ata 1808, pouco de propio ocurreu en ” Chile “, coma non seña o traballo silencioso e constante dos labregos para ir desenrrolando as riquezas do país.

En 1818, acadou ” Chile ” a súa independencia, ainda que os españois decontaron domeando logo d’algúns anos na illa de ” Chiloé “.

O xeral ” O’Bigius “, que foi o primeiro presidente que exerceu unha verdadeira dictadura; seguironlle outros presidentes, e en 1866 interviu  ” Chile ” na guerra entre ” España ” e o ” Perú “, sendo bombardeado o peirao de ” Valparaíso ” polo pelotón de ” Méndez Nuñez “.

Prodúxose logo a guerra contra o ” Perú ” e ” Bolivia “, en 1879, rematando algúns anos máis tarde dándolle a vitoria a ” España ” que se foi desenrrolando sen aturar case loitas e insurrecións interiores.

E eiquí dou fin. Máis adiante, escribireite a ” Madrid “. Desexo que pasedes tí e teu pai, moi ditosamente o que vos resta de viaxe. Eu lembrote moito, moito. ¿ Volveremonos a ver outra vez ? ¡ Canto praceríame !. Deus o quererá, deseguro. Somos moi xoves, e, no decurso das nosas vidas, que poidemos dicir que agora comezan, se cadra teñamos a sorte de atóparnos de novo. Mais no canto de escreberme algunha vez, para que non langore entre nós unha amizade tan amabelmente lobada.

Saúda a teu pai, acolle as cordiáis lembranzas do meu e xa sabes canto te quere o teu amigo que enviache unha forte aperta.

SolSelectas · Ay Que Sera Del Sol – Rodrigo Gallardo

Voámos a San Francisco

” Mister Harper ” levaba súas atencións e bondades para con nos a querer, nembargantes, que fixéramos a viaxe de ” Nueva York ” a ” San Francisco ” en aeroplano. Dicíanos que a viaxe en tren, para distanzas tan longas, andaba a ser moi aborrecible. Pai, para afastar tanto tino, rebateulle a cuestión do esaxerado precio da pasaxe; mais ” Mister Harper ” o venceu todo, e acadounos unha rebaixa moi considerábel, dado o seu posto de directivo d’unha liña airiña. D’aquela, mais fixemos en dúas xornadas  a viaxe ata ” San Francisco “, voando sobor de ” Cleveland “, ” Chicago ” e ” Salt Lake City “, acougamos en ” Omaha “, cidade achada na gran chaira central, estado rico polas súas grandes explotacións de cereais.

Como as comarcas centrais son pouco poboadas, os homes do agro valen o uso de potentes trebellos para facer as labouras. D’aquela, un só home con os seus trebellos e seus cabalos da un rendemento superior o de 25 o 30 hectareas: o froito d’este sistema é que se obteñen as producións do agro a precio máis axeitado que n’outros países na que a pouca trebellada o seu emprego fai xusto o concurro de moitos braceiros nas labouras do agro.

Ista viaxe en aeroplano houberase asemellado certamente tedioso: mais por fortuna o colega de pai tiña a xentileza de agallar como lembranza, un fastoso ábum das paisaxes de ” Nueva York ” e unha luxosa, concretada e interesante historia dos ” Estados Unidos “, que lía no aeroplano.

N’ela formei que os ” Estados de la Unión ” son 48, aos que deben amecer un distrito federal e dous territorios. Tamén vexo n’ela que os primeiros colonizadores do país foron ingleses, franceses e tamén alguns españois. Os ingleses estableceron na ribeira da ” Unión ” 19 colonos e istás, por mor de varios impostos prohibitivos que lles quixo impor ” Inglaterra “, subleváronse contra a metrópoli, dando elo orixe a guerra dos oito anos ( 1775 – 1783 ). O día 4  de Xullo de 1776 pregouse a independencia dos 13 dominios, que se xuntaron baixo o nome de ” Estados Unidos de América ” e baixo o mando de ” Washington ” quén, axudado polos franceses gañou, o fin das forzas inglesas, enviadas para sufocar o levantamento.

Iste país foi avanzando ata que, en 1861, estando de presidente ” Abraham Lincoln “, tentaron afastarse os estados do sur, porque os do norte chamaban pola supresión da escravitude dos afro-americanos. Os do sur opoñianse, porque os afro-americanos servianlle para cultivar o agro. Estalou con ista orixe a chamada guerra de secesión, que durou cinco anos, saíndo vencedores os estados do norte e ficando, polo tanto, abolida a escravitude dos afro-americanos.

A pesares d’elo, non son sempre eiquí moi afábels as relacións entre blancos e afro-americanos, coma tampouco o son as que sosteñen o pobo americano con os chineses, xente que en gran numerosidade migrarón aa iste país, ata que as leis puxeron fin a inmigración dos chinese.

Os ” Estados Unidos ” sostiveron guerra con ” España ” en 1898 pola cuestión de ” Cuba “, sendo entón presidente d’aquela república ” William McKinley “. E recentemente en 1917, tomaron parte na guerra europea no bando dos aliados, botandolles unha mán de xeito efitivo a conseguir a vitoria.

Hoxe domea financieiramente o mundo, mais é o país máis rico da terra. Consta o mesmo tempo como o primeiro alboio do mundo, como un dos paises máis ricos en hulla, ferro, cotón, e petróleo e posúe as máis vizosas industrias. Non é extrano que, posuindo semellante poder, os ” Estados Unidos ” deixaran a súa politica de aillamento e convertiranse n’unha potencia de primeiro orde.


En ” San Francisco ” tivemos a ledicia de acoller cartas de nai e da miña irmá. Como era de ver xa, o sair de ” España “, en que hotel íamos aloxarnos, a iste hotel nos dirixiron o correo. O mesmovfixo un bó amigo  ” Joaquín ” un compañeiro de viaxe ata ” La Habana “, de quén recibin dúas agarimosas e interesantes cartas, que engado, se é o caso a iste caderno, porque achábame n’elas dos grandes americanos do ” Pacífico “. D’este xeito as notas sobor de ” América ” ficarán máis compretas, ainda tendo en conta o inconexos que teñen que ser os meus apuntamentos.

Pai estivo tamén ledísimo de acorller novas: en ” Madrid ” atópanse ben, e a derradeira carta chegada colleu un vapor que saiu 12 días logo que o noso. Nai e ” Isabelita ” recibirán se cadra xa, algunhas das numereiras postais con vistas de ” La Habana ” e ” México ” que lles mandamos.


” San Francisco ” é a gran capital americana do ” Pacífico “: cidade moi poboada é tamén ” Los Ángeles “, a chamada cidade que se fixo afamda polos seus grandes estudios de cinema que se encontran en ” Hollywood ” e por ser a residencia corrente de moitos millonarios norte-americanos. Os seu arredores son deliciosos e cheos de laranxos . Ten grandes e luxosos hoteis e algunhas das súas rúas alonganse en tuneis abertos nas cimas e revestidas de bilantes losetas, de losas de porcela a semellanza das estacións do metro.

” San Franciso ” ten xeito de maior axitación semella un ” Nueva York ” máis en pequeno, e abondan eiquí tamén os rañaceos.

A súa enseada, que é moi espallada, foi descoberta por un coronel español, ” D. Garpar de Portolá ” e o seu peirao é moi activo. Belas corredoiras percorren a ribeira, e forman apetitosas avenidas xunta o mar. Un parque metese cara o mar en xeito de unlla e no centro d’iste parque érguese a estatua do relixioso maiorquín ” Junípero Serra “, quén colonizou e deu nome a  ” San Francisco “. É moi agradábel tamén ver alí un monumento erixido a ” Cervantes ” representándolle en busto e ante él aseonlladas os seus dous xeniales persoaxes ” Don Quijote ” e ” Sancho Panza “

Ista cidade sufreu en 1906 un tremendo tremor que botou por baixo gran parte das súas edificacións e produxo millares de vítimas.

O vapor ” Colombia ” no que nos atoparemos ista tarde. Deus mediante par ” Yorkdrama “, está xunto a un peirao facendo as súas preparacións para partir. Deus queira que poidamos chegar ledos o ” Japón ” ónde poderemos ter a gran ledicia de apertar os avós .

The Mowgli’s · San Francisco

O mecenazgo dos millonarios. ( As grandes cidades )

Fai catro días que nos atopamos en ” Nueva York ” e cada vez atopo novos pormenores que me comproban que as cousas, eiquí, obteñen dimensións e proporcións insospeitadas.

Hoxe visitábamos o ” Museo ” e o local da ” Hispanic Society “. Convencinme de que cada día adquire máis importancia n’este país o dilema español e as cousas de ” España “: hai xa librarías adicadas  especialmente as producións españolas, e segundo me din, son moitos norteamericanos que falan español, especialmente nas rexións de ” California “, ” Florida “, ” Colorado “, ” Sierra Nevada ” e ” Los Ángeles ” bisbarras que, como denotan os nomes, tiveron orixe hispáno.

Coñecemos especialmente os ” Estados Unidos ” polas súas empresas industriáis e polas súas exportacións comerciáis: mais non os coñecemos tanto polo feito de que  súas castas pudentes impoñen o deber de ayudar e financiar todas as manifestacións da cultura. Se cadra nengún outro pobo do mundo axuda tanto o altruismo como iste, e poucos sinten con tanto ardor a devoción polas cousas do espírito.

Como que eiquí cada estado ten a súa capital, estabelecen grandes vencellos entre eles para contar con os mellores establecementos de cultura: ” Nueva York “,  ” San Francisco “, ” Boston “, ” Chicago “, ”  Filadelfia “, competen o ter as mellores ” Univesidades “, os máis pretixiosos ” Centros Culturales ” e ” Artísticos “.

Os ” Museos “, eiquí , non encarnan, coma en ” Europa “, os aquivos da historia o da tradizón de cada un dos países: norteamérica é un país xove e na súa historia non se retrotrae moito máis aló dun século. Por iste xuizo, istes museos teñen  que mercar en ” Europa ” súas xoias de máis valoura, e como iste só se pode  acadar con cartos, os estados os dotan especialmente e os particulais lles axudan con as súas doazóns, para que merquen rapidamente valoura e notoriedade.

As veces, é o esforzo d’un só home e da seu cadal  o que acada semellante froito: Tal é o que fixo o gran hipanista ” Harry F. Huntington “, o amorearun gran número de obxetos e xoias artísticas como se pode hoxe abraiar  no museo de ” Pasadena “, en ” California “. Outra mostra d’iste mecenazgo é a “Hispanic Society of America “, de ” Nueva York “, a cal conta con un museo moi notábel de obras españolas e con unha numereira bibloteca. Os multimillonarios ” Andrew Carnegie “, ” Cornelius Vanderbilt “, ” John D. Rockefeller “, ” J.P. Morgan “, ” Henrry Ford ” e moitos outros, sosteñen no país numereiras fundacións culturais e de caridade, todas elas fastosamente cubertas e oportunamente dotadas e ciodadas.


Amáis do infindo ” Nueva York “, cuia poboación salva os 10 millóns de poboadores, atópase no país outras cidades moi populosas. ” Chigago “, colocada na ribeira sureste da lagóa ” Michigan “, é o centro das industras das carnes; conta con máis de un millón de poboadores e é un gran centro de comunicacións territoriais.

” Filadelfia ” e ” Boston ” son dúas grandes cidades, notábels o mesmo tempo por ser importantes centros culturais, especialmente en biblotecas, que é chamado ” Ateneo Americano “: as súas respeitadas universidades e museos son afamados en toda a ” Unión ” e a de ” Harvard ” (Boston) emana en renome a todo o mundo.

” Washington ” é a capital federal: cidade de poboación menor que as precedentes, ocupa unha fastosa extensión, debido a que súas rúas son moi anchas, prantadas todas de acorporadas árbores, e contando con grandes parques no mesmo casco da cidade, o cal esaxera considerábelmente o seu contorno.

” Los Ángeles ” é a meca do cinema e, o mesmo tempo un bo porto no ” Pacífico “, como o é tamén ” San Francisco “, ” Detroit “, ” Cleveland ” e  ” Toledo ” son cidades onde arraiga, boa parte, a industria dos autocarros, que tal importancia acadaba n’iste país.


Remato xa de escrebir sobor das cousa vistas e lías  para adicar un anaco de tempo a anosar  impresións máis persoais. E ” Nueva York ” puidemos falar con nai e Xoselita por teléfono. A Comunicación estableceuse por radio entre  ” Nueva York ” e  ” Londres ” e por liña  entre ” Londres ” e ” Madrid “. É Verdeiramente abraiante, e é en casos  como o noso cando máis se valoura todo o seu rendemento.

Ista comunicación con nai e Xoselita espertaba en mín a morriña.  Lois dubida xa tornar a decontar dando unha  gran volta que nos agarde: mais vexo que isto no é posíbel. Saimos para ver os avós e non é cousa de tornar a metade do camiño, pai o sentirá moito, pois atópase moi ledo para poderlles dar unha aperta e eu non debo amargarlle ista viaxe… . Agocharei ista cuartilla para que él non poida leela agora. Decididamente teño que actuar coma un home ista vez. ¡ Alento, e adiante !.

acaravanadodelirio · A Caravana do Delírio – Esperando a Volta do Mecenas

Navegando con derrota os Estados Unidos

Dime pai que, se non ocorre novidade a bordo, mañá pola tarde chegaremos a ” Nueva York “. Son agora as nove da mañá e atopámonos navegando fronte o ” Cabo Haterras “, cuxo promontorio vemos dabondo no horizonte, algo neboeiro e lonxano.

Aledame moito chegar a gran cidade, e agardo me orixine gran choque, máis non nos atopamos acostumaddos ó que todo o que acontece alí salva os lindes do corrente e usual, para acadar a clase do prodixioso e ostensíbel.

Anoite, logo da cea, un profesor de español nun colexio de ” Filadelfia ” deume moi interesantes refrencias sobor dos accidentes físicos e as riquezas naturais dos ” Estados Unidos “. Vou transliterar o que lembre d’aquela intersante conversa.

Os ” Estados Unidos “, xunta con o territorio de ” Alaska “, atopado o noroeste de ” América “, e que en 1867 mercaron os norteamericanos a os rusos, ten unha area coma toda ” Europa “: de oeste a este acada este país unha lonxitude confrontada a que hai entre ” Madrid ” e ” Palestina “, e de norte a sur, o intervalo é semellante o que se atopa de ” Madrid ” o ” Golfo de Guinea “. Tratase, logo dun país que ten unha extensión máis que homoxénea.

Apesar d’elo, o seu chan non amosa complexidade de máis nos seus releves montuosos: o este atópanse os montes ” Alleghanys ” ou  ” Appalaches “, con bicos non moi elevados, xa que o máis alto , que é o ” Black Dome ” ten só 200 metros de altitude. O oeste, atópanse varias serras, paralelas a ribeira do ” Pacífico ” e que, a tallar da ribeira, chamase ” Cordillera Litoral “, ” Sierra Nevada ” e a gran cadea das ” Montañas Rocosas ” ou  ” Montes Roquizos “, a máis mesta e con bicos máis elevados. Un cacho d’estes montes, pola súa gran beleza, foi declarada parque nacional.

A medio camiño entre as ” Rocosas ” e os ” Alleghanys “, extendese unha gran chaira, con algunhas pequenas leiras, e por completo chaira na banda sur, ista derradeira zona é a que os colonizadores españois chamaron ” Llano Estanco “, porque é tal a súa igualdade e aborrecemento, que, o arriscarse por ela, tiveron que marcar o camiño que decontaban para poderse fincar a volta. tal era a seu desnortamento o adiantar por él.

Xunta os ” Montes Roquizos ” atópase a ” Meseta del Colorado ” e n’ela, o exemplo máis maxestuoso de erosión da auga sobor da terra e mármores. O ” Gran Cañón ” é unha inxente tallada, cuios bordes superiores están afastados unhos 20 kilómetros e a fenda ten unha fondura de ata 200 metros, por ista fondura percorre o río e, de xeito tranversal o ” Gran Cañón ” atópanse outros de menor relevancia mais non de menor beleza. É aquelo unha certa sintonía de cores, pois as terras e mármoles vense con as máis variadas coloracións, e as do sol, o incorrer sobor d’elas, orixina coloracións tan fastuosas, que a súa descrición xusta é imposíbel.

En país tan extenso coma ìste, é natural que o clima resulte moi variante: a banda do ” Atlántico ” ten temperaturas algo máis baixas que as que ten ” Europa ” en países que concordan a mesma latitude, así, por exemplo, o clima en ” Boston ” é moito máis inferior que en ” Barcelona “, o de ” Nueva York “, moito máis que a de ” Valencia “.

Na chaira central atópanse moi relevantes explotacións do agro e alí se cultivan en gran escala o trigo e o millo. Perto das ” Rocosas “, o clima é máis enxoito e se ven alí moitas extensións de xara. A banda sur dos ” Estados Unidos “, nas ribeiras do ” Missisipi “, é a zona onde se cultiva o cotón.

A rexión do ” Pacífico ” ten clima máis suave e benevolente que o do ” Atlántico “, especialmente ” California “, en cuias hortas danse toda clase de froitas, a vid, as laranxas e limóns, o mesmo que nos máis quentes países do ” Mediterraneo “.

A banda setentrión, na súa linde con ” Canadá “, ten vastas lagóas: o ” Superior “, o ” Michigan “, o ” Hurón “, o  ” Eiré ” e o ” Ontario “. o maior río do país, que é o ” Missisipi “, e que o cruza do norte a o sur, ten a súa orixe na lagóa ” Superior ” e emboca no ” Golfo de Méjico “, xunta a cidade de ” Nueva Orleans “, que é un dos portos máis comerciáis dos ” Estados Unidos “. Iste río é  navegábel en boa parte do seu curso.

O país posue longas  e poboadas fragas: nas de ” California “, viven prantas xigantescas, como as afamadas ” Sequoias “, algunhas de cuios exemplares teñen toros que miden 50 o máis metros de circo. É coñecido por reproducise moito en pranchas, aquel toro de ” Sequoia ” no cal se fixo un túnel para axudar o paso por un camiño que a árbore atoraba. E é curioso o caso dunha gran ” Sequoia ” que foi derrubada, chamada ” El Viejo Hércules “, a cal medía 107 metros de altitude, e 74 de circo. O bater con o chan, dise que o mesmo tremou nunha distancia de medio kilómetro orredor sitio onde a árbore foi abatida.

O agro é riquisima, a minaría tamén, e as industras acadaron eiquí un desenrolo coma en ningunha outra banda do mundo; o comerzo é da mesma emprendedor, todo él fixou unha inxente riqueza na poboación. É o país dos millonarios, das industras ousadas e fastuosas.

Na rama dos autocarros, se construen eiquí máis autocarros que en todo resto do mundo, xulguese a inxente suma de cartos que supoñen os dous millóns o máis de autocarros que cada ano vendense os norteamericanos o extranxeiro.

Os españois tamén chegarona as riberias norteamericanas nos seus recoñecementos, pois ” Hernando de Soto ” descubriu o ” Missisipi “, e o piloto ” Esteban Gómez ” tránsfuga que foi da expedición de ” Magallanes “, percorreu en 1535 toda a ribeira ” Atlántica ” dos ” Estados Unidos “.

Mentres me atopo rematando istas anotacións, escoito no veleiro a actividade precedente dun vindeiro desembarco: servintes que van e veñen, pasaxe que poñen en orde as ropaxes nos seus baúls, ordes do capitán e dos oficiáis, axites, animacións, conversas en voz máis alta, risadas de agrado… . Non hai dúbida, achegamonos xa a ” Nueva York “. Vou tamén a arranxar a miñas cousas, para poder subir canto antes a coberta con pai e gozar da beleza da acollida no porto. ¡ Nova York, ó fin !.

PickinOnSeries · Put Your Lights On

Eduardo María González-Pondal y Abente ( Queixumes dos pinos, 1886 ) “Cando os duros machados”

Cando os duros machados

feren os altos pinos,

e caen con estrondo

no chan de Bergantiños,

non caen, non, en vano

cal xigantes erguidos,

sin groria e sin renome,

nos seus eidos bravíos:

mais ao caer, ceibando,

os ulidores piños

se espallan na devesa

polo mato nativo,

e da semente se erguen

descendentes altivos.

Así, cando caeran

aqueles destemidos,

de nobres ideales

os boos peitos enchidos,

non caeran en vano,

en oprobioso olvido,

coma o vulgo dos homes

na escuridade extintos.

Mais o chan empapando

do sangue escrarecido,

os campos de Suevia,

dos celtas nobre asilo,

non cederan á morte,

e deixaran altivos

perdurabre semente

de vingadores fillos.

Déspostas insensatos,

forxá, forxade grillos;

pode oprimir o ferro

un corpo enfraquecido;

mais as nobres ideas

e gloriosos instintos…

¡eses…non pode, non, o duro ferro

nin a morte extinguilos!

Francisco Añón Paz ( Poesía en Galego ) “A Galicia”

De teus recordos vivo ¡Galicia encantadora!,

por teus anacos morro, idolatrando chan,

onde voou sorrindo da miña infancia a aurora,

onde as máis caras prendas que o corazón adora,

o derradeiro sono en paz durmindo están.

¡Ai!, eu tamén quixera durmir no teu regazo,

cando fechando os ollos dixera ó mundo adiós,

para contigo unirme en máis estreito lazo,

nun empinado outeiro, nun foxo ou nun ribazo,

que son para quen morre tódolos sitios bos.

Pintar quixera agora en loumiñeiro canto

teus vales e montañas, teus ríos e teu mar;

mais describir non podo tan feiticeiro encanto,

e as ourentes flores do teu precioso manto

coas minas tristes bágoas podríanse ourizar.

¡Ai!, se alas tivese, traspondo o Guadarrama

e outras altas serras cal rápido cóndor,

iría ver, Calicia, teu rico panorama,

teu verde chan florido que os aires embalsama,

e o natal curruncho do meu primeiro amor.

Vería desa altura teu mar de azul e prata,

que desde a nobre Asturias ó libre Portugal,

pola fachada costa bruando se dilata;

vería o sacro Pindo e a grande catarata,

que o Ezaro gomita dun alto penedal.(…)

Manuel Curros Enríquez 

Ten a serena o canto,

i a serpe o alento;

o lago ten a onda,

Dios ten o inferno.

Ti tes dabondo

co que tes escondido

nese teus ollos.

O trono dos monarcas,

do sabio os trunfos,

a groria do poeta,

o ouro do mundo:

dera eso todo

por solo unha mirada

deses teus ollos.

Buscan os pitorreises

pra faguer niño,

a herba santa que nace

beira dos ríos.

Eu busco solo

unha mirada meiga

deses teus ollos.

Cando se pon a lúa

tras dos penedos,

choran as estreliñas

todas do ceo.

Tamén eu choro

cando non me alumean

eses teus ollos.

Ramón Cabanillas Enríquez ( No desterro, 1913 ) “Taberna”

Os mozos mariñeiros da fiada

lémbrase rindo alleos de coidados;

cheira a aceite e pemento requeimados

rustido de xurés e caldeirada.

Conta o patrón nunca corro a trebonada

do ano setenta, -historia de afogados;-

e empuxándose, inando, entran mollados

os homes dunha “lancha de enviada”.

Pasa de man en man a xerra roiba

de albariño, e namentres cae a choiva

e o vento fai tembrar a casa enteira,

detrás do mostrador clarexa o ceo

nas trenzas de ouro, no mirar sereo,

na surrisa de luz da taberneira.

Luis Amado Carballo ( El Pueblo Gallego, 25-7-1924 ) “A carón do Atlántico”

Hai lóstregos de esperanza

na lonxitú do mar

e comenza a alborada

nun céltico cantar.

A belida GALICIA

durmida nas súas magias

pon un ronsel de pirata

na inquedanza das augas.

Na súa misa lírica

leva o Santo Graal

e comulga con sol

no templo do aserán.

Os seus ollos chorosos

contemplan o camiño

que trazan as estrelas

en branco remuiño.

E a nosa santa TERRA

magoada de penares

escoita a canción brava

que balbordan os mares.

Soñando no futuro,

esquecendo o presente.

Leva no seu ollar

a lumeira do abrente.

Os roxos aturuxos

acenderon no lonxe,

lumeiradas de sangue

nos cabezos dos montes.

Camiña de vagar

unha estrela viaxeira

e na conca da ría

bebe o sangue da TERRA.

O mar salaia néboa

que vèn chamar as portas

e para a nosa patria

de amor pide unha esmola.

Caeron as súas verjas

nas nosas mans aguadas

co exilio melancólico

das rosas esfolladas.

Nevou na nosa alma

seu ollar bizantino

e a súa roiba voz

tornáramos meninos.

E pola corredoira,

ían entre as silveiras

as escumas de lúa

como tépedas breixas.

Hai lóstregos de esperanza

na lonxitú do mar

e comenza a alborada

nunca céltico cantar.